Islam, zwartheid en #BlackLivesMatter.

Op woensdag 26 augustus jongstleden organiseerde Fahm instituut het evenement Fahmily Extra: Black Lives Matter. Tijdens het symposium heb ik de volgende toespraak gehouden. (NB: Het is toegestaan deze toespraak te delen via e-mail en sociale media, maar voor publicatie op websites is mijn voorafgaande, expliciete toestemming vereist)

Project FAHM

Bismillahirrahmanirrahim.
Ini a nen fu Gado, a moro Bun Fasi Wan, a moro Sari Ati Wan.
In de naam van God, de Barmhartige Erbarmer.

Allereerst wil ik een shout-out doen naar het team van Fahm, meer specifiek naar Esther van Pelt en Sakina Loukili, die dit evenement hebben georganiseerd en mogelijk hebben gemaakt. Het is mij een eer om hier te zijn en mee te praten over dit belangrijke onderwerp. Wat betreft BLM zal ik zeggen dat ik blij ben dat deze beweging zo groot en belangrijk aan het worden is, niet alleen in de V.S., maar ook wereldwijd. Om mij heen en in de media zie ik ook dat er veel niet-zwarte moslims van kleur zijn die deelnemen aan deze beweging en hun solidariteit tonen en uiten. Een mooi voorbeeld hiervan uit de Nederlandse context is het collectief S.P.E.A.K. en hun artikel op wijblijvenhier.nl over BLM en anti-zwart racisme onder moslims, waarover Nawal ons ongetwijfeld alles zal kunnen vertellen. Dus dat is het goede nieuws. Desalniettemin zijn er ook zaken die m.i. onderbelicht blijven.

1. Which black lives matter?

In de eerste plaats moet er m.i. worden gekeken voor welke zwarte levens men demonstreert. Helaas is het nog steeds zo dat als een cishet zwarte man het slachtoffer wordt van racistisch politiegeweld, er veel meer ophef over is dan wanneer een cishet zwarte vrouw of queer zwarte man of vrouw wordt vermoord. Ook dient er aandacht te zijn voor misstanden binnen de Afro-Amerikaanse gemeenschappen van de V.S., zoals colorisme, queerphobia, huiselijk geweld, afwezige vaders en gang-gerelateerd geweld.

2. Black Lives matter everywhere.

Alhoewel ik de solidariteit van niet-zwarte moslims van kleur met BLM zeer waardeer, wil ik hen eraan herinneren dat we niet naar de V.S. hoeven voor zwarte levens. Als een Palestijnse kunstenaar een muurschildering ter ere van George Floyd maakt, denk ik, mooi, en wat doe je concreet voor Afro-Palestijnen, dus zwarte Palestijnen? (Zie ook: https://sapelosquare.com/2020/07/16/the-system-from-the-hood-to-the-hara-with-marc-lamont-hill/ en https://www.aljazeera.com/indepth/features/2017/03/afro-palestinians-talk-heritage-resistance-170329072425883.html https://face2faceafrica.com/article/the-revealing-story-of-afro-palestinians-and-how-they-made-jerusalem-their-home https://gulfnews.com/world/mena/black-palestinians-face-subtle-racism-in-gaza-1.2018514 )

Wat doen niet-zwarte moslims van kleur voor de zwarte moslims in hun eigen landen, zoals Afro-Imazighen, Afro-Arabieren, Nubiërs, Afro-Perzen, Afro-Turken, Afro-Pakistanen, Afro-Indiërs? Zelfs het bestaan van deze groepen wordt vaak niet eens erkend, behave dan in een apologetische redenatie om anti-zwart racisme en colorisme onder moslims te ontkennen. (zie ook: https://www.nytimes.com/2014/07/23/opinion/will-iraqi-blacks-win-justice.html en https://themuslimvibe.com/western-muslim-culture/the-afro-iranian-community-beyond-haji-firuz-blackface-the-slave-trade-bandari-music en https://themetric.org/articles/the-invisibility-of-black-moroccans?fbclid=IwAR3nSyTtVjtjQ16fOn-FFG5tNkF3q_OAa8xxN2-p4lpdzOWNJsc2vK97Pmk en https://www.thenational.ae/world/mena/turkish-descendants-of-african-slaves-begin-to-discover-their-identity-1.364124 en https://www.thenational.ae/world/mena/black-iraqis-say-george-floyd-s-death-sheds-light-on-their-own-centuries-long-plight-1.1035137

3. Het historische aspect. Er is een aantal historische zaken over zwarte moslims en islam en zwartheid dat relatief onbekend is.

a. Ummana Hajar, de concubine van de profeet Ibrahim, vrede zij met hem, was een zwarte, Nubische of Oost-Afrikaanse vrouw. Dus de moeder van de moslims, wier voetstappen wij nog steeds volgen tijdens de hajj, was een zwarte vrouw.

b. Al tijdens en vóór het leven van de Profeet, vzmh, waren er vele zwarte Arabische stammen.

c. Het was niet alleen Bilal. De profeet had vele zwarte metgezellen, volgelingen, familieleden en afstammelingen. Velen van de ahl ul bayt, dwz. de familieleden van de profeet vzmh, waren zwart, zoals b.v. Ali B. Abi Talib, Sayiddina Hussayn en SidiAli Zayn al Abidin. Andere bekende moslims die zwart waren, zijn Zayd B. Haritha enAbd al Qadir al Jilani. Ook veel vroege vrome, ascetische en mystieke moslimvrouwen waren zwart, zoals bijvoorbeeld Lalla Maymunah en Sha`wana van Ubullah.

d. De eerste hijrah ging niet naar Medina, maar naar Ethiopië, waar de jonge moslimgemeenschap vriendelijk werd ontvangen. De islam bestond dus in Etiopië voordat zij gevestigd was in Medina. (Zie: Centering Black Narrative: Black Muslim Nobles Among the Early Pious Muslims , Centering Black Narrative: Ahl al-Bayt, Blackness & Africa Paperback door Dawud Walid , “Early Pious, Mystic, and Sufi Women” door Laury Silvers https://laurysilvers.blog/articles/ , Mystical Dimensions of Islam door Annemarie Schimmel en Sufi Women door Javad Nurbaksh)

4. Anti-zwart racisme en colorisme in de klassieke periode/het pre-koloniale tijdperk.

Anti-zwart racisme en colorisme bestonden onder moslims al lang vóór de kolonisatie door het Westen. In klassieke Arabische teksten die zo vroeg als rond 1000 jaar Anno Domini zijn geschreven, zijn redes zeer racistische teksten te lezen. En ook bekende en gewaardeerde moslimauteurs als Ibn Battutah, Ibn Khaldoen en Mevlana Jalal ud-Din Roemi hebben zich racistisch uitgelaten over zwarte mensen. (Zie: https://rosalindawijks.wordpress.com/2017/01/28/rumi-and-racism/ )

Uiteraard hebben de witte kolonialen wel het al bestaande colorisme en racisme aangewakkerd en naar een hoger niveau getild, m.n. dmv. rassentheorieën en de introductie van slavernij die uitsluitend op huidskleur gebaseerd was.

De geschiedenis van de islam in de Amerika’s.

De islam kwam naar de Amerika’s op de slavenschepen; tot slaaf gemaakte West-Afrikanen waren de eerste moslims in de Amerika’s. Tien tot drieëndertig procent van de West-Afrikaanse slaafgemaakten was dus moslim. De geschiedenis van de islam in de V.S. begon dus niet met de komst van Arabische en Pakistaanse migranten in de 20e eeuw. Of, zoals het geval is in Suriname, de geschiedenis van de islam in Suriname begon niet met de komst van Indiase en Javaanse contractarbeiders. (Zie: Servants of Allah: African Muslims Enslaved in the Americans door Sylviane Diouf)

Anti-zwartheid onder moslims: Diverse uitingen.
Anti-zwartheid onder moslims uit zich in kleine en grote dingen. Het uit zich b.v. in kleine, passief-agressieve dingen, zoals oudere Pakistaanse mannen die mijn salam beantwoord(d)en met “Wa alaykum” of het volgende geval.

Twee zwarte moslima’s, waarvan de eerste een khimar (=hoofddoek die behalve het haar, hals, nek en oren ook de boezem bedekt) en de tweede een niqab (=gezichtssluier) droeg – beiden waren dus zeer duidelijk zichtbaar moslim- aan wie door niet-zwarte moslims werd gevraagd of ze moslim waren.

Of de -impliciete of expliciete- aanname dat een zwarte moslim, zeker als het een bekeerling is, wel niet veel van de islam zal weten. Zo heb ik eens meegemaakt dat een -overigens niet-praktiserende- Marokkaanse moslima ton ik al 15 jaar moslim en 14 jaar praktiserend was -iets wat zij ook wist- mij ging uitleggen dat er soennieten en sjiieten zijn. Of een andere zuster die mij ging uitleggen dat er een Suikerfeest en een Offerfeest is.

Of openlijke racistische bejegening in 2 Marokkaanse moskeëen in Amsterdam. Bij voorval een werd ik omringd door kleine Marokkaanse jongetjes die luidkeels in het Marokkaanse “neger, neger!” begonnen te roepen.

Bij voorval twee liep ik de musalla (m.a.w. gebedsruimte in) en zodra ik binnenkwam, begon een Egyptische vrouw “zwarte, zwarte” te mompelen in het Arabisch. Daarna maakte een oude Marokkaanse vrouw een heel gedoe over mijn kleding en dwong me min of meer een lange, gebruikte jurk te dragen, maar niets zei over een Marokkaanse die na mij binnenkwam in veel strakkere, kortere kleding en een kleinere hoofddoek.

Een andere uiting van anti-zwartheid onder moslims is het bashen van de BLM-beweging. Zo maakte de Grieks-Amerikaanse schriftgeleerde en soefi-sjeik Hamza Yusuf op de RIS (Reviving Islamic Spirit)-conferentie zeer negatieve opmerkingen over Black Lives Matter, in antwoord op de vraag van journalist Mehdi Hasan, die hem vroeg of niet-zwarte moslims geen solidariteit moesten tonen met BLM. Zo zei hij: ““The United States is probably, in terms of its laws, one of the least racist societies in the world,” he replied. “We have between 15,000 and 18,000 homicides per year. Fifty percent are black-on-black crime, literally. … There are twice as many whites that have been shot by police, but nobody ever shows those videos.”
He went on. “It’s the assumption that the police are racist. It’s not always the case,” he said. “Any police now that shoots a black is immediately considered a racist.” ‘ (Zie: https://www.theatlantic.com/politics/archive/2017/03/muslim-americans-race/519282/ en https://rosalindawijks.wordpress.com/2016/12/28/on-hamza-yusufs-statements-enabling-racism-and-refusing-accountability/ )

Ook Asra Nomani ging deze weg. Begin deze eeuw bekend werd zij met het promoten van vrouwenrechten in de moskee en de slaapkamer en het omhelzen van islamitisch feminisme, maar sindsdien heeft zij zich ontwikkeld tot een supporter van Trump en een promoten van etnische profilering. Zij schreef een artikel over BLM waarvan de titel al alles zegt: “The violent tone of Black Lives Matter has alienated even liberals like me.” (Zie: Eenzaam in Mekka, door Asra Nomani en https://www.washingtonpost.com/news/global-opinions/wp/2016/11/10/im-a-muslim-a-woman-and-an-immigrant-i-voted-for-trump/?arc404=true

Een case study: De discussie rond FGM (=Female Genital Mutilation/Vrouwelijke genitale verminking)

In de wereldwijde discussie rond FGM wordt vaak gezegd dat FGM een “Afrikaans gebruik” is (waarmee een zwart-Afrikaans gebruik bedoeld wordt). Terwijl FGM

a. Niet alleen bij zwarte Afrikanen voorkomt.
b. Niet bij alle zwarte Afrikanen voorkomt.
c. FGM o.a. voorkomt in (delen van) Indonesië, Pakistan, Koerdistan, Iran, Latijns-Amerika en Egypte en ook van oudsher, niet door immigratie van zwarte migranten. In de regio’s en streken van voornoemde landen waar FGM voorkomt, komt zij voor onder zowel zwarte als niet-zwarte mensen.

Ik ben 100% tegen FGM en wat mij betreft moet FGM bestreden worden met ieder beschikbaar middel, maar anti-zwarte aannames zijn m.i.geen oplossing.

Het interessante is dat een land als b.v. Egypte, dat het centrum is van FGM altijd wordt gezien als een niet “echt” Afrikaans land -tenzij de Afrika-cup kan worden gewonnen-, omdat de meerderheid niet zwart is, maar als het gaat om FGM is het ineens wel een Afrikaans land.

Ook mensen die ik in principe respecteer, zoals journalist Mehdi Hasan, pionier op het gebied van moslimfeminisme Leila Ahmed en schrijver en religiewetenschapper Reza Aslan, hebben dit gedaan. Zo zei Hasan: “De meeste geleerden zijn het erover eens dat (FGM) meer een Afrikaans dan een Arabisch gebruik is. “ (zie: https://www.youtube.com/watch?v=cTvuPYKBtks vanaf 4:59 ) Hierdoor wordt weer gedaan alsof “Afrikaans” en “Arabisch” twee elkaar uitsluitende categorieën zijn.

En Reza Aslan zei, en ik citeer: It’s a central African problem. Eritrea has almost 90 percent female genital mutilation. It’s a Christian country. Ethiopia has 75 percent female genital mutilation. It’s a Christian country. Nowhere else in the Muslim, Muslim-majority states is female genital mutilation an issue.”

De discussie over islam vs. FGM is een waarin ik nu niet wil treden, ik beoordeel deze uitspraken puur op wat zij zeggen over impliciete anti-zwartheid. Opvallend is dat deze uitspraak niet klopt op de volgende punten: 1. FGM komt binnen de Centraal-Afrikaanse republiek maar onder 24% van de bevolking voor. 2. Eritrea en Ethiopië liggen niet in Centraal-Afrika, maar in Oost Afrika/de hoorn van Afrika. 3. Het is niet waar dat FGM nergens (anders?) in muslim majority-landen een probleem is. Zij komt voor in Egypte, Noord-Sudan, heel islamitisch West-Afrika en de Sahel en (delen van) Indonesië, Pakistan, Saudi-Arabië, Koerdistan en Iran. (Zie vanaf 1:24 minuten https://www.youtube.com/watch?v=6ibKWVTFSak )

En zo beweerde ook Leila Ahmed, in gesprek met Mona Eltahawy: “Than the other (thing) the cliterodectomy as an Arab costum. Cliterodectomy is actually an African costum, not an Arab costum. The country in which it is most commonly practiced, which is Egypt, which is ofcourse African, and it’s practiced by Muslims and Christians.”

Ik heb 2 van haar, overigens uitstekende, boeken gelezen, en alhoewel zij Egyptische is heeft zij zich nooit geïdentificeerd als Afrikaanse of Egypte Afrikaans genoemd, maar als het om FGM gaat, is Egypte ineens wel Afrikaans. (zie: vanaf 10:18 https://www.youtube.com/watch?v=9Z0DB2XOoHc )

Ten slotte zou ik willen zeggen de weg voorwaarts begint met erkenning van en kennis van de zwarte geschiedenis in de Islam en het probleem van anti-zwartheid.

Uitwissen, uitwissingen en gendered islamophobia.

Op zaterdag 19 januari vond het jaarlijkse Islamofobie symposium plaatst, dat o.a. werd georganiseerd door professor antropologie en religiestudies Martijn de Koning, activist bij Emcemo Abdou Menebhi, de Universiteit van Amsterdam en de Radboud Universiteit Nijmegen. Tijdens het symposium heb ik de volgende toespraak gehouden. (NB: Het is toegestaan deze toespraak te delen via e-mail en sociale media, maar voor publicatie op websites is mijn voorafgaande, expliciete toestemming vereist)

Uitwissingen, uitwissen en gendered islamophobia.

Bismillahirrahmanirrahim
Ini a nen fu Gado, a moro Bun Fasi Wan, a moro Sari Ati Wan
In de naam van God, de Barmhartige Erbarmer

Laat ik mijn voordracht beginnen met een woord van dank aan de organisatoren van dit evenement, te weten de heer De Koning, de heer Menebhi en uiteraard de Stichting tegen Islamofobie en Discriminatie en Emcemo.

Het is mij een groot genoegen om te spreken op dit mijns inziens zeer noodzakelijke evenement.

Meer dan ooit ervaart men wereldwijd de urgentie van het onderwerp islamofobie. Men hoeft maar de krant open te slaan om getuige te zijn van islamofobie in al haar manifestaties, variërend van de retoriek van Geert Wilders, tot aanslagen op moskeeën, tot het debat in de Balie waarin deportatie van moslims werd bediscussieerd, of het NRC-artikel van Hafid Bouazza waarin Arabische moslimmannen werden aangeduid als “zandnegers” en “scrotumkoppen”.

Ondanks al deze evidente voorbeelden, bestaan er nog steeds veel misvattingen over islamofobie, een onderwerp waar de heer De Koning ook over heeft geschreven. Zo wordt het bestaan van islamofobie vaak ontkend, of denkt men bij islamofobie alleen aan de meest extreme voorbeelden, zoals de retoriek van Wilders, of aanvallen en terroristische aanslagen.

De overeenkomst tussen de perceptie van islamofobie en racisme is in dit verband opvallend. Zowel racisme als islamofobie zijn vormen van discriminatie die vaak ontkend worden, of waarbij alleen aan de meest extreme voorbeelden wordt gedacht.

En waar racisme gebaseerd is op het concept van ras, wat een sociaal construct is, zonder enige basis in de wetenschap –ik zeg weleens “ras bestaat niet, racisme wel” – is islamofobie gebaseerd op het feit of de aanname dat iemand moslim is, waaraan vervolgens allerlei negatieve stereotypen worden verbonden.

Islamofobie

Hierbij kom ik bij mijn tweede punt, nl. Dat er net zo veel misvattingen zijn over islamofobie als er zijn over moslims. Er zijn bepaalde ideeën en beelden over wat een moslim is en hoe een moslim eruitziet, die vaak niet kloppen met de werkelijkheid.

Zo worden islam en moslims vaak exclusief verbonden met Arabisch-sprekende mensen, culturen en landen. De realiteit is echter dat Indonesië en Pakistan de twee grootste moslimlanden zijn en dat mensen die wonen in Arabische landen maar ongeveer 20% van de moslims uitmaken. Als men er rekening mee zou houden dat er in een aantal landen die als Arabisch beschouwd worden ook veel niet-Arabieren wonen, zoals bijvoorbeeld de Imazighen in de Maghreb en de Nubiërs in Egypte, dan zou dit percentage nog lager komen te liggen.

Ook worden moslims vaak voorgesteld als een monolitisch blok, die allemaal praktiserend, en dan uiteraard conservatief praktiserend, zouden zijn.

De werkelijkheid is, dat er allerlei manieren en varianten zijn van hoe moslims zich verhouden tot hun religie, en wat praktiseren inhoudt, en voor wie.

Zo zijn er moslims die (af en toe) alcohol drinken en op de kleine bedevaart zijn geweest en/of naar het vrijdaggebed gaan, en/of de moskee bezoeken in de maand Ramadan.

Ook zijn er moslimvrouwen die een hoofddoek dragen en niet bidden, moslimvrouwen die geen hoofddoek dragen, uitgaan en bidden en moslimvrouwen die professionele zangeressen en/of danseressen zijn binnen volks- en klassieke muziekstijlen in moslimlanden en zeer vroom praktiserend zijn, en alle varianten die je je kunt bedenken.

Andere bekende stereotypen zijn dat moslims alleen maar cishet zijn, gewelddadig zijn, antisemitisch zijn, seksistisch zijn, etc.

Opvallend is dat ook veel van deze vooroordelen gendered zijn: Waar bijvoorbeekd aan islamitische vrouwen, zeker als ze gesluierd zijn, seksloosheid wordt toegeschreven, wordt, aan met name cishet Marokkaanse en Arabische moslimmannen, hyperseksualiteit toegeschreven – net zoals aan zwarte mannen van alle etniciteiten, nationaliteiten en religies.

Deze stereotypen zijn niet alleen negatief en schadelijk, maar vormen ook een uitwissing van de vele moslims die niet aan dit beeld voldoen.

Waarbij ik kom op het hoofdonderwerp van mijn voordracht: Uitwissen en uitwissingen. Hoe worden sommige moslims door voornoemde vooroordelen uitgewist en hoe wissen moslims en zij die als moslims beschouwd worden, zichzelf uit onder druk van islamofobie?

Een mooi voorbeeld hiervan luidt als volgt. De Afro-Amerikaanse antropologe, schrijfster, activiste en hoogleraar Suad Abdul Khabeer gebruikt in een van haar eerste lessen aan de universiteit altijd het volgende voorbeeld.

Ze laat een foto zien van twee Amerikaanse cabaretiers, te weten de Indo-Pakistaanse Aziz Ansari en de Afro-Amerikaanse Dave Chapelle.

Vervolgens vraagt zij aan haar studenten wie van beiden ze denken dat moslim is.

Bijna alle studenten kiezen voor Aziz Ansari. De realiteit is echter dat Aziz Ansari, alhoewel zijn familie en/of voorouders waarschijnlijk moslims zijn, geen moslim is en zich ook nooit als zodanig heeft geïdentificeerd.

Dave Chapelle, daarentegen, is al twintig praktiserend moslim en heeft daar ook nooit een geheim van gemaakt.

Maar omdat Aziz Ansari bruin is, een migratie-achtergrond en een Arabische naam heeft, wordt hij beschouwd als moslim, terwijl hij dat niet is, en Dave Chapelle uitgewist als moslim, terwijl hij dat wel is.

Dit is met name veelzeggend –en ironisch- in de context van islam in de V.S. De islam kwam naar de Amerika’s op de slavenschepen. Tot slaaf gemaakte West-Afrikanen waren de eerste moslims in de Amerika’s. Minstens 11 en wellicht 33% van de slaafgemaakten was moslim.

Thans zijn de Afro-Amerikanen de grootste aparte etnische groep moslims, maar dit wordt zelden herkend of erkend. Zij worden nog minder vaak beschouwd als het gezicht van de islam, of aanspraak makende op enige autoriteit en/of authenticiteit, zowel van de kant van de witte samenleving als van de kant van niet-zwarte moslims van kleur met een migratie-achtergrond.

Het volgende voorbeeld is mijns inziens tevens veelzeggend. Het is te lezen in het boek Inside the Gender Jihad door de Afro-Amerikaanse islamgeleerde, islamitisch feministe, schrijfster, activiste en emerita hoogleraar islamitische studies Amina Wadud.

Ten tijde van het incident was zij hoogleraar in Richmond, Virginia en droeg zij buitenshuis altijd een hoofddoek. Na de aanslagen van 11 september kreeg zij te maken met islamofobe intimidatie op straat, vanwege haar hoofddoek. Uit angst voor verdere intimidatie en geweld, deed ze haar hoofddoek af en bond later haar hoofddoek op een manier die door de meeste witte niet-moslims aldaar niet als islamitisch werd beschouwd.

Ook werd zij, als ze per vliegtuig internationaal reisde, vaak ertussenuit genomen voor “willekeurige” veiligheidschecks.

Verder gebeurde het volgende. Amina Wadud werd door een organisatie benaderd om te komen spreken over 11 september en de gevolgen ervan. De organisatie wilde een vrouwelijk perspectief, aangezien zowel de aanvallen, als de reacties erop, zowel politiek-militair als in de media, exclusief werden gepleegd/gegeven door mannen.

Toen zij echter vertelde dat zij Afro-Amerikaans was, mocht ze niet meer meedoen, omdat de organisatie slechts Midden-Oosterse vrouwen wilde.

Niet alleen werd professor Wadud dus gedwongen zich uit te wissen uit angst voor islamofoob geweld, maar zij werd ook uitgewist als moslim.

Kayla Renee Wheeler, een Afro-Amerikaanse moslima en hoogleraar, vertelde onlangs op Twitter dat zij, als zij per vliegtuig reist, nooit haar Koran meeneemt.

Voornoemde uitwissingen kunnen dus zowel komen van niet-moslims als van onszelf, als strategie om te (over)leven.

Dit treft vrouwen extra zwaar, omdat de overgrote slachtoffers van islamofobie en islamofoob geweld in de publieke ruimte, (gesluierde) vrouwen zijn.

Het is in voornoemde context dan ook geen toeval dat professor Wadud en professor Wheeler vrouwen zijn.

Nu een voorbeeld uit de Nederlandse context. Ik ben geboren en opgegroeid in de Amsterdamse Bijlmer. Deze buurt heeft een vrij grote Pakistaanse gemeenschap, onder wie zowel moslims als sikhs. In het straatbeeld in de jaren ’90 waren er veel als sikh herkenbare mannen te zien: Zij droegen een tulband, baard, en zilveren armband. De Pakistaanse vrouwen die hoofddoeken droegen, droegen hem allemaal op dezelfde manier: Een kleurige, soms doorschijnende dupatta die een groot deel van hun lange haar liet zien.

Zowel Pakistaanse moslimvrouwen als Pakistaanse sikh-vrouwen droegen hun hoofddoek dus zo. Fast forward naar 2020: In het Bijlmerse straatbeeld zie je zelden nog als sikh herkenbare mannen, en sikh-vrouwen zijn hun hoofddoek totaal verschillend gaan binden dan de moslimvrouwen.

Nu is bekend dat sikhs wereldwijd vaak het slachtoffer zijn van islamofobie, omdat ze voor moslims worden aangezien, terwijl ze het niet zijn. Ook zij worden dus gedwongen zichzelf uit te wissen.

Mijns inziens moeten we naar een Nederland en een wereld, waarin niemand zichzelf hoeft uit te wissen uit angst voor geweld of vervolging. Ik dank u voor de aandacht.